Phản biện ?

Ở Việt Nam mấy năm gần đây có từ “phản biện” mà theo tôi là hơi khó hiểu. Tìm mãi trong các từ điển tiếng Việt để có một định nghĩa chuẩn mà không thấy. Còn trên báo chí thì hình từ này càng ngày càng phổ biến. Nhưng nếu không hiểu nó là gì thì e rằng sẽ dẫn đến lạm dụng và nói sai.
Chúng ta vẫn thấy trên hệ thống truyền thông, có những ý kiến trái ngược nhau.  Nói theo dân gian là “Chín người, mười ý”. Đó là chuyện bình thường, vì tranh luận là cần thiết cho sự tiến bộ xã hội.  Những ý kiến đối nghịch nhau về một vấn đề nào đó có khi dẫn đến một ý tưởng mới và có ích.  Chẳng hạn như qua những tranh luận về giáo dục và triết lí giáo dục, nhóm Cánh Bườm cho ra đời bộ sách giáo khoa mới.  Thế nhưng vấn đề tôi muốn nói là hình như chưa có một định nghĩa chuẩn cho hai từ phản biện. Đọc 3 bài về phản biện trên Tuần Việt Nam (dưới đây) tôi vẫn chưa hình dung ra một định nghĩa phản biện là gì.
Phản biện hiểu theo tiếng Việt có lẽ không giống như những gì báo chí viết.  Phản là nghịch lại, chống lại.  Chúng ta có những từ như phản bội, phản công, phản đối, v.v… Còn biện là giảng giải, bày tỏ, và vì thế chúng ta có biện bạch, biện minh, biện chứng, v.v… Nếu ghép hai từ đó với nhau, tôi “dịch” phản biện là biện luận chống lại, hay biện luận nghịch, lí giải nghịch.
Hiện nay, trong hoạt động khoa học, người ta có những “hội đồng phản biện”, mà trong đó các chuyên gia phê bình, góp ý cho một đề cương nghiên cứu khoa học. Hai chữ “phê bình” ở đây bao gồm những ý kiến “tích cực” (khen, hay chỉ ra cái hay của công trình) và ý kiến “chỉ trích” (như chỉ ra những khiếm khuyết của nghiên cứu).  Nhưng dựa vào định nghĩa trên, tôi nghĩ không nên dùng chữ phản biện.
Phản biện dịch sang tiếng Anh là gì? Chưa thấy ai dịch cả.  Trong khoa học, những hoạt động bình luận bài báo khoa học được gọi là peer review.  Peer review bao gồm khen, chê, góp ý, cho ý kiến có nên đăng bài báo hay không, v.v… Những người ngồi trong hội đồng đó được gọi bằng nhiều danh, nhưng tiêu biểu là “Review Panel”.  Vì thế tôi dịch peer review là bình duyệt (tức là phê bình và xét duyệt), chứ không phải phản biện vốn hàm ý nói “phản bác”.
Do đó, tôi nghĩ không nên gọi “Hội đồng phản biện” mà nên gọi là “Hội đồng bình duyệt”.  Còn hai từ “phản biện” mà người ta dùng trên báo chí hiện nay có lẽ là bình luận hay góp ý thì đúng hơn, cũng giống như các mục Opinions hay thấy trên báo chí phương Tây.

(Nguồn: nguyenvantuan.net)