Bô-xít và chuyện chuẩn... châu Phi?
Không được đưa vào chương trình nghị sự chính thức của kỳ họp lần này, nhưng không vì thế mà chủ đề bô-xít bị lãng quên. Cử tri sẽ "ghi điểm" cho ĐBQH Dương Trung Quốc, bởi ông (hình như là ĐBQH duy nhất) đã viết thư cho Chủ tịch Quốc hội đề nghị "tại kỳ họp này Chủ tịch cần bày tỏ một thái độ rõ ràng đối với những ý kiến quan ngại của nhân dân; các ủy ban của QH có liên quan cần có những hoạt động giám sát theo quy định của pháp luật và bày tỏ ý kiến rõ ràng". Cũng chính ông (hình như lại là ĐBQH duy nhất) đã dành gần như trọn 7 phút quý giá trong thời gian thảo luận kinh tế - xã hội ở hội trường sáng 2.11 chỉ để nói về bô-xít, bỏ qua cả chục vấn đề nóng hổi khác.
Dù rằng trước ông, Bộ trưởng Phạm Khôi Nguyên đã "xin phép phát biểu dài hơn một chút" để trấn an Quốc hội về sự an toàn của môi trường khi khai thác bô-xít ở Tây Nguyên, bởi các chỉ tiêu, các tiêu chuẩn là tiêu chuẩn hiện đại của thế giới, các chỉ tiêu về môi trường nghiêm ngặt nhất của Việt Nam quy định và với các yêu cầu cân đong, đo đếm rất cụ thể là cơ sở khoa học.
Nhưng ĐB Quốc đã chỉ ra một "thiếu sót" mấu chốt trong giải trình có vẻ như đã kỹ càng của Bộ trưởng Nguyên, rằng "việc triển khai xây dựng báo cáo về môi trường diễn ra cách đây đã 1 năm, không biết sau sự cố Hungary, đoàn giám sát của bộ đã đi chưa, như thế vẫn là những thông tin cũ.
"Đã một lần trên phương tiện thông tin đại chúng, Bộ trưởng Phạm Khôi Nguyên nói rằng đó là về lý thuyết còn trên thực tiễn là chưa rõ. Người ta đặt dấu hỏi về khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn như thế nào". Thông tin cũ nên ĐB Quốc không an lòng, và người dân cũng chưa thể an lòng.
Ấy là chưa kể, khi Bộ trưởng bảo các chỉ tiêu về môi trường nghiêm ngặt nhất của Việt Nam quy định thì người dân bỗng dưng cảm thấy hơi... rùng mình. Nói quốc tế xa xôi thì người dân còn "ù ù cạc cạc" không biết quốc tế nào, bởi quốc tế có 5, 7 đường quốc tế, chuẩn châu Âu châu Mỹ cao vời vợi hay chuẩn... châu Phi thì cũng hiển nhiên phải gọi là quốc tế thôi.
Quốc tế còn chưa chắc chắn, đằng này Bộ trưởng lại nhắc chỉ tiêu môi trường của Việt Nam thì thật không biết phải nghĩ thế nào. Môi trường của Việt Nam đang "sạch" thế nào thì người dân hoàn toàn có thể tự cảm nhận (bởi cũng rất tùy nơi), nhưng chuyện chuẩn Việt Nam thế nào thì cứ đi dọc Việt Nam xem các... trường chuẩn quốc gia là Bộ trưởng sẽ thấy chuẩn của mình còn thấp ra sao.
Nhớ lại chính những ngày này năm ngoái, Hà Nội còn được công nhận là đô thị sạch hẳn hoi, được công nhận mà chẳng người Hà Nội nào thấy vui, thậm chí họ còn trách những người trao danh hiệu là trao nhầm.
 |
| Bộ trưởng Phạm Khôi Nguyên, Ảnh Đất Việt |
Lan man một tý chuyện chuẩn, chuyện sạch, để Bộ trưởng sẽ không ngạc nhiên khi người dân sẽ tỏ ý nghi ngờ khẳng định môi trường sẽ sạch "trên lý thuyết" của Bộ trưởng.
Chưa hết, Bộ trưởng bảo Hội đồng thẩm định của Bộ có tới 21 thành viên, nhiều gấp ba lần các hội đồng khác (thường chỉ có 7 - 9 thành viên), "gồm tới 18 nhà khoa học, bao gồm các GS, PGS và TS, chủ yếu là các đồng chí là viện trưởng, viện phó, giám đốc trung tâm khoa học, hiệu trưởng, hiệu phó các trường đại học, phải mời các đồng chí này vào, bởi vì đứng đằng sau các nhà khoa học này là cả các viện nghiên cứu, là hệ thống các trường đại học, các giáo sư đứng đằng sau, để thẩm định tất cả các lĩnh vực có liên quan". Giá như Bộ trưởng có thể công bố cụ thể tên của 18 nhà khoa học này, để xem đứng đằng sau họ có tổng cộng bao nhiêu viện nghiên cứu, bao nhiêu trường đại học, bao nhiêu giáo sư, đã bao quát đủ tất cả các lĩnh vực chưa?
Rồi phải đi hỏi một vài GS trong đó (nếu hỏi được tất cả thì còn gì bằng) xem họ đã bao giờ được mời tư vấn về những vấn đề liên quan đến dự án bô-xít này chưa. Chỉ khi họ đều bảo họ đã có tham gia rồi, và họ khẳng định là an toàn, thì may ra người dân mới tin, và có lẽ ĐB Dương Trung Quốc cũng tin.
Còn bây giờ, cũng như ĐB Quốc, người dân chỉ thấy rất nhiều nhà khoa học lên tiếng lo âu về dự án, cũng toàn những nhà khoa học lớn, thuộc các đại học hay viện nghiên cứu lớn cả. Vậy thì phải suy luận thế nào đây? Vì viện trưởng của họ, hiệu trưởng của họ chưa được mời vào hội đồng thẩm định của Bộ, hay được mời vào rồi mà chưa hỏi ý kiến họ, hay hỏi rồi mà lại...?
Vì quá thiếu dữ liệu nên không dám đưa ra kết luận gì, chỉ biết rằng thêm một cơ số lý do để người dân chưa thể tin chắc "như đinh đóng cột" như Bộ trưởng rằng khai thác bô-xít Tây Nguyên là an toàn.
Chỉ phân tích vài ý chứ chưa đi sâu vào những nội dung chuyên môn trong phát biểu của Bộ trưởng, đã thấy có nhiều điểm đáng quan ngại, nên chỉ xin phân tích thêm một điểm "nho nhỏ" nữa thôi. Trong kiến nghị của các nhân sĩ trí thức có nhắc chuyện Trung Quốc đã đóng cửa cả trăm mỏ khai thác bô-xít trên khắp đất nước vì ảnh hưởng đến môi trường. Còn trong phần trình bày của Bộ trưởng lại có nhắc việc đã tổ chức cho đoàn của Hội đồng thẩm định đi thăm Trung Quốc, để học tập kinh nghiệm. Giá như đoàn của Hội đồng thẩm định đến chính những nơi chính phủ Trung Quốc đã cho đóng cửa mỏ thì hay biết mấy? Bởi trăm nghe không bằng một thấy mà. Họ đóng cửa mỏ của họ, rồi lại sang khai thác mỏ của mình thì có đáng tin không?
 |
| Khai thác bo xit và Vinashin đang là vấn đề nóng nhất trong quốc hội, Ảnh Dân Trí |
Không lẽ phải dùng từ "vô cảm"?
Đến đây thì xin dừng phân tích những phát ngôn của Bộ trưởng Tài nguyên - Môi trường Phạm Khôi Nguyên, để trở về với ĐBQH Dương Trung Quốc.
Không chỉ tỏ ra chưa an lòng với giải trình của Bộ trưởng Tài nguyên - Môi trường, ĐB Quốc còn thẳng thắn "nhắc" chính phủ rằng, đến ngày Chính phủ hoàn tất báo cáo kinh tế xã hội để trình Quốc hội thì sự cố vỡ đập bùn đỏ ở Hungary đã diễn ra được nửa tháng, để đặt ra một câu hỏi "đau đáu": Không lẽ Chính phủ, tôi dùng chữ "vô cảm" đến mức không hề đả động trong nội dung báo cáo trước Quốc hội và Quốc hội cũng không yêu cầu Chính phủ giải trình trước hết để làm an lòng dân, sau nữa thể hiện tính nhạy bén và trách nhiệm giám sát thường xuyên của mình. Người dân quan sát thấy dường như cả Quốc hội và Chính phủ đều coi câu chuyện bôxít đã là chuyện "ván đã đóng thuyền".
ĐB Quốc không ngại ngần khi đưa ra sự so sánh có thể sẽ làm mất lòng nhiều người: "Những ý kiến mang tính chất phản biện khoa học và đầy tinh thần trách nhiệm của những người yêu cầu phải dừng hay xem xét lại dự án khai thác bôxit ở Tây Nguyên ngày càng nhiều về số lượng, càng có sức nặng thuyết phục về chất lượng. Trong khi đó, trả lời các quan chức có trách nhiệm của Chính phủ lại càng bộc lộ những vấn đề đáng lo ngại hơn về hiệu quả kinh tế trong khai thác và tiêu thụ, về sự thiếu đồng bộ giữa dự án khai thác và điều kiện hạ tầng để vận chuyển, về sự lựa chọn công nghệ và địa điểm chế biến tối ưu, về những rủi ro về sự phụ thuộc vào thị trường nước ngoài".
Ông Quốc không trốn tránh trách nhiệm của một đại biểu dân cử khi khẳng định sự tự phê phán của Quốc hội vẫn chưa tương xứng với trách nhiệm của Quốc hội, trong đó có mỗi ĐBQH chúng ta trong việc này.
Quốc hội vì là cơ quan quyền lực cao nhất nên sẽ phải chịu trách nhiệm cao nhất, "Bài học về sự đổ vỡ của Vinashin hoàn toàn có thể soi vào dự án bô-xít nên chúng ta buông lỏng quyền giám sát của Quốc hội, bỏ ngoài tai những ý kiến đóng góp của nhân dân không loại trừ sự lặp lại".
Xin không bình luận nhiều về những phát biểu này của ĐB Dương Trung Quốc, bởi ông Quốc đã nói quá thẳng thắn và thấu đáo suy nghĩ của ông, bình luận thêm có khi lại thành thừa. Chỉ xin "nhắc" thêm ĐB Quốc, rằng các quan chức có trách nhiệm của Chính phủ mà ĐB Quốc nhắc đến, phần đông trong số họ cũng chính là ĐBQH. Nghĩa là, họ sẽ phải chịu trách nhiệm kép cơ đấy.
Nhưng phải chăng chính vì "vừa đá bóng vừa thổi còi" mà người dân chẳng thấy bóng dáng người đại diện của mình trong các quan chức chính phủ.
Người dân lo thì cứ lo, còn các vị không ngừng khẳng định và tái khẳng định sự an toàn. Chỉ ĐB Quốc không phải thành viên Chính phủ mới đề nghị "có thể dừng lại Dự án bôxít để bàn bạc cho thấu đáo. Dự án Dung Quất đã kéo dài nhiều năm vì sự lựa chọn phương án tối ưu và cái tối ưu phải thuộc về lợi ích dân tộc của mình, vì thế việc dừng lại để bàn thêm dự án bôxít là điều không trái với lòng dân".
 |
| Con tàu Vinashin đang làm đất nước tròng trành, Ảnh Pháp luật Việt Nam |
Sẽ có Ủy ban lâm thời Vinashin?
Chỉ mình ĐBQH Dương Trung Quốc đã làm "nóng" vụ bô-xít, đủ biết Vinashin sẽ nóng đến mức nào, khi đây là cái tên riêng được nhắc đến nhiều nhất trong 2 ngày thảo luận kinh tế - xã hội, đến mức nếu Vinashin là một con người, chắc chắn người ấy sẽ liên tục "hắt hơi". Liên tiếp các ĐBQH đại diện cho cử tri của miền Bắc đến miền Nam, miền xuôi lên miền ngược, nhắc đến Vinashin trong những hoàn cảnh khác nhau. Nhắc nhiều quá đến mức các ĐB sau đó chỉ cần đề cập "trường hợp Vinashin như nhiều ĐB đã đề cập sáng nay, hoặc đề cập hôm qua" là quá đủ.
Ấy vậy nhưng lắng nghe phát biểu của các ĐBQH, sẽ thấy rất khác nhau. Chỉ xin chọn nhắc lại một vài phát biểu trong số đó, không dám khẳng định đã là tiêu biểu nhất hay chưa.
 |
| ĐB Lê Văn Cuông: "nếu để xảy ra hậu quả nghiêm trọng như thế thì vài ba vị trí đã phải lên tiếng xin từ chức rồi, nhưng ở ta thì chưa". Ảnh VietNamNet |
ĐB Nguyễn Minh Thuyết tiếp tục thể hiện bản lĩnh khi bấm nút phát biểu sớm và dành toàn bộ thời gian "có hạn" để chỉ nói độc nhất chuyện Vinashin. Thời gian dành cho mỗi ĐB tối đa là 7 phút quy định, nhưng chắc chắn ĐB Thuyết không dùng hết 7 phút này, bởi phần phát biểu của ông khá ngắn gọn, lại là một bài đã chuẩn bị sẵn. Có điều, tập trung chỉ một vấn đề là chủ đích của ông, "để ngay sau buổi họp này trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội như một kiến nghị chính thức của đại biểu. Trân trọng đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội khẩn trương xem xét và cho biểu quyết về kiến nghị của tôi".
Bởi là kiến nghị nên ông không phân tích nhiều về sự khổng lồ của con số 86 ngàn tỷ, mà tập trung vào câu hỏi "còn những ai nữa sẽ phải chịu trách nhiệm về những sai phạm này?".
Nhắc lại vụ án Lã Thị Kim Oanh ở Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cách đây hơn 6 năm, vì nuông chiều, luôn áp dụng những siêu cơ chế cho công ty của Lã Thị Kim Oanh dẫn đến thất thoát trên 100 tỷ đồng mà một vị Bộ trưởng đang rất được lòng dân, được lòng đại biểu Quốc hội đã phải từ chức và 2 vị Thứ trưởng đã phải ra trước vành móng ngựa. 100 tỷ đồng ngày ấy khiến một Bộ trưởng từ chức, 2 thứ trưởng ra trước vành móng ngựa, còn 86 ngàn tỷ hôm nay thì sao?
ĐB Thuyết bảo "Vinashin là một kiểu Lã Thị Kim Oanh phóng đại cỡ 1000 lần" có thể "hơi quá", vì 6 năm qua mức độ trượt giá cũng nhiều rồi, nhưng vẫn chắc chắn một điều là vụ việc Vinashin nghiêm trọng hơn vụ việc Lã Thị Kim Oanh ngày xưa.
Vậy nên theo ĐB Thuyết, "trong trường hợp này các thành viên Chính phủ có liên quan phải kiểm điểm và nhận kỷ luật trước Quốc hội - cơ quan đại diện nhân dân cả nước bầu ra mình. Không thể chỉ nhận khuyết điểm một cách chung chung và tuyên bố đã kiểm điểm nội bộ là rũ xong trách nhiệm".
Đề xuất của ĐB cực kỳ cụ thể, đề nghị UBTVQH tổ chức để Quốc hội biểu quyết thành lập Ủy ban lâm thời điều tra trách nhiệm của các thành viên Chính phủ trong vụ việc này. Trên cơ sở đó vào thời gian cuối kỳ họp bỏ phiếu tín nhiệm các thành viên Chính phủ có liên quan.
Đây là lần đầu tiên có một ĐB đề xuất lập Ủy ban lâm thời, sau này thế nào cũng sẽ được ghi lại trong lịch sử của Quốc hội.
Không chỉ ĐB Thuyết mà rất nhiều ĐBQH có những đề xuất liên quan đến trách nhiệm của các thành viên chính phủ trong "vụ Vinashin", họ lập thành một nhóm những ĐBQH mạnh mẽ và quyết liệt.
Nhắc chuyện ở các nước, "nếu để xảy ra hậu quả nghiêm trọng như thế thì vài ba vị trí đã phải lên tiếng xin từ chức rồi, nhưng ở ta thì chưa", ĐB Lê Văn Cuông tán thành việc thành lập Ủy ban lâm thời, thậm chí còn tiến thêm một bước là phải lập "ngay trong kỳ họp này".
Một nhân vật quan trọng của Quốc hội vì mang hàm bộ trưởng là Chủ nhiệm UB Quốc phòng - An ninh Lê Quang Bình cũng ủng hộ việc thành lập ủy ban lâm thời, ủng hộ một việc "chưa có tiền lệ", dù biết thời gian còn lại của nhiệm kỳ Quốc hội rất ngắn nhưng ông chỉ đưa ra đề xuất.
"Có thể sẽ phải mời rất nhiều chuyên gia độc lập và sử dụng kết quả của các cơ quan khác như kết luận của Ủy ban Kiểm tra TƯ, Thanh tra Chính phủ, Thanh tra các bộ, ngành"
Khác với những lo âu về bô-xít là câu chuyện của tương lai, giải quyết hậu quả Vinashin là câu chuyện đã có hậu quả nặng nề (quá khứ), nên không thành viên Chính phủ nào thể hiện thái độ lạc quan trong tuần này (chỉ trong tuần này thôi, xin không nhắc lại chuyện của những tuần trước).
Vinashin sẽ giãi bày trên tivi?
Vinashin đã "hỏng", ĐBQH thì quyết liệt đòi quy trách nhiệm, đòi phải có người từ chức, đòi phải xử lý nên các thành viên chính phủ chỉ nhẹ nhàng giải trình để Quốc hội hiểu rõ hơn mà thôi.
Tổng thanh tra Chính phủ thì "phân tích chứ không đổ lỗi" chuyện chưa hề có một cuộc thanh tra toàn diện nào, là do ba lần định thanh tra nhưng năm thì do trùng lặp với Bộ Tài chính nên phải dừng, năm thì các tập đoàn tập trung khắc phục khủng hoảng kinh tế và suy thoái nên phải giảm áp lực thanh tra, năm nay thì lại phải "chờ" Ủy ban kiểm tra xong việc.
Vậy là "11 lần thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, giám sát mà không phát hiện được yếu kém, vi phạm của Vinashin" vì 11 lần làm việc với Vinashin từ đầu năm 2006 đến đầu năm 2010 là do các cơ quan khác nhau, hoạt động theo các quy định pháp luật khác nhau, thực hiện.
Bộ trưởng Giao thông vận tải Hồ Nghĩa Dũng thì "thấy có trách nhiệm của mình, thấy có khuyết điểm của mình" trong việc "nhiều vấn đề không phát hiện được, nhiều vấn đề phát hiện chậm, thậm chí tất cả những vấn đề cố ý làm sai trái là hoàn toàn không phát hiện được" nhưng cũng nói rõ thêm là "chúng tôi rất lúng túng" trong việc thực hiện chức năng giám sát khi không còn chế độ bộ chủ quản, Bộ chỉ còn chức năng quản lý ngành nên không thể can thiệp vào hoạt động sản xuất, kinh doanh của tập đoàn.
Ngoài ra, còn thêm Bộ trưởng Tài chính Vũ Văn Ninh và Bộ trưởng Kế hoạch - đầu tư Võ Hồng Phúc cũng giải trình trước Quốc hội, nhưng xin không nhắc đến những phát biểu ấy, bởi cả hai bộ trưởng đều đưa ra bài học kinh nghiệm về cơ chế nhiều hơn là trách nhiệm của chính bộ mình.
Dễ nhận thấy cách phát biểu trước QH của các thành viên Chính phủ trực tiếp liên quan đến "con tàu Vinashin". Nhưng xin được dẫn thêm phát biểu của một vài ĐBQH khác.
 |
| Đại biểu Nguyễn Văn Thuyết: "Vinashin là một kiểu Lã Thị Kim Oanh phóng đại cỡ 1000 lần" Ảnh VietNamNet |
Trong phát biểu của mình, dường như ông Thiều đã "vô tình" quên hẳn món nợ khổng lồ mà cả đất nước đang phải gánh chịu vì những sai lầm ở Vinashin.
Xem ra, trong phát biểu của ĐB Trần Bá Thiều, có cảm giác ông không muốn Quốc hội vào cuộc, mà cứ để Ủy ban kiểm tra làm việc mà thôi.
Sẽ có người băn khoăn, tại sao ĐB Thiều lại không muốn Quốc hội thực hiện tốt hơn chức năng giám sát của mình?
Liệu khi phát biểu, ông Thiều đang là một ĐBQH, hay là một Tổng Cục trưởng thuộc Bộ Công an, ông đang là ĐBQH hay thành viên chính phủ? Chỉ xin ghi nhận kiến nghị của ông Thiều: "Tôi kiến nghị với Quốc hội yêu cầu lãnh đạo Tập đoàn Vinashin có một buổi báo cáo truyền hình trực tiếp trước Quốc hội để cho nhân dân và cho đại biểu Quốc hội tường tận về Vinashin hiện nay, không phải là để ù ù, cạc cạc, không biết gì cả thì cứ nói làm sao rất khó".
Nếu kiến nghị ấy được thực hiện, có khi đây sẽ là buổi truyền hình trực tiếp được đông đảo bà con đón xem nhất.
Xin chọn nhắc thêm phát biểu của một ĐBQH nữa, ĐBQH Nguyễn Đức Kiên (Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sóc Trăng). Phát biểu của ông được chú ý "hơn người", bởi trong chưa đầy 2 tuần, ông đã có hai cách phát biểu rất khác nhau. Ngày 21/10, trao đổi với báo chí, ông Kiên khẳng định "Đứng về mặt khoa học kinh tế thì Nhà nước đã cho Vinashin phá sản rồi, có điều không tuyên bố thôi", còn hôm 2/11, phát biểu tại hội trường Quốc hội, ông lại bảo "Theo các báo cáo hiện nay tổng tài sản có của Vinashin là khoảng 103.000 tỷ, tổng tài sản nợ ghi trên sổ sách kế toán là khoảng 86.000 tỷ. Như vậy nếu đứng về mặt kinh tế cân đối của Vinashin là vẫn còn, vốn của chủ sở hữu vẫn còn, nó không phải mất đi nhưng vấn đề ở đây chúng ta nói với nhau là hiệu quả vốn đầu tư của vốn vay đối với Tập đoàn Vinashin như thế nào, chứ không phải Tập đoàn Vinashin đã phá sản".
Trong chưa đầy 2 tuần, một tập đoàn từ phá sản rồi lại thành không phá sản, chính xác theo lời của ông là "không phải đã phá sản". Người dân chịu chết không biết vì lý do gì ông lại thay đổi quan điểm 180 độ như thế? Cũng lại phải băn khoăn, không biết khi nào ông Kiên là ĐBQH, còn khi nào ông đang là Phó Chủ tịch UBND của một tỉnh?
Một câu hỏi xưa cũ nhưng buộc phải đặt ra, liệu một ĐBQH tham gia chính quyền có bị "xung đột lợi ích" khi phát biểu không? Không cần là Bộ trưởng mới khó, cứ "dính" đến chính quyền là khó rồi. Đành rằng, chính quyền của ta cũng là chính quyền "do dân, vì dân", nhưng khái niệm ai là dân thì mênh mông ghê lắm.
